Herstel van kalkmoeras- en grasland in de Gemeente Gulpen-Wittem 

Kalkgrasland en kalkmoeras

In de gemeente Gulpen-Wittem bevindt zich overal in de ondergrond kalksteen. De gemeente bestaat uit plateau’s en dalen. Op de overgang van plateau naar dal, zoals bij de Gulperberg, komt het kalksteen soms aan de oppervlakte. Op deze plaatsen groeien veel bijzondere planten en leven bijzondere insecten die gebonden zijn aan deze kalkrijke omgeving. 

Wanneer het regent trekt het water in het kalksteen. Door allerlei scheuren in het kalksteen stroomt het water dan naar de diepte, totdat het laag in het landschap, bij beken in de buurt, weer aan de oppervlakte komt. Tijdens zijn reis door het landschap lost het water een beetje kalksteen op, waardoor het water kalkhoudend wordt. Kalkaanslag op sanitair is eigenlijk kalksteen dat in het water opgelost is en wanneer het water verdampt weer neerslaat op een oppervlakte. Bij Cartils ligt een locatie waar heel veel kalkrijk water aan de oppervlakte komt en zo een kalkmoeras vormt. Dit is ook een bijzonder leefgebied voor allerlei planten en dieren. 

Verdwijnen van kalkgrasland en kalkmoeras in het verleden

Zo’n 100 jaar geleden waren er veel kalkgraslanden. Alle hellingen met ondiep kalksteen en een maai- of begrazingsbeheer waren een weelde van bloemen en insecten. Toen de landbouw begon te intensiveren, door onder andere de uitvinding van kunstmest, werden veel van de kalkgraslanden bemest om er meer gras voor het vee te laten groeien. Nu bestaat er nog maar zo’n 25 hectare kalkgrasland in Zuid-Limburg. Veel planten- en diersoorten die in deze kalkgraslanden leven gaan sterk achteruit door verschillende factoren. De genetische diversiteit neemt af, wat zorgt voor minder vruchtbare populaties. Door de stikstofdepositie groeien er steeds meer grote grassen, die kleinere planten wegdrukken. Verder is het ook zo dat de graslanden vaak niet bij elkaar in de buurt liggen, waardoor soorten zich niet goed kunnen verspreiden. 

De kalkmoerassen, die er veel minder voorkwamen dan de kalkgraslanden, werden veelal drooggelegd door drainagebuizen in te graven of sloten te graven. Hierdoor wordt het kalkrijke water snel afgevoerd en kan het moeras ook worden omgevormd tot grasland. De planten- en diersoorten die in een kalkmoeras voorkomen verdwijnen doordat het moeras simpelweg opdroogt. Er zijn in Zuid-Limburg nu nog maar enkele snippers kalkmoeras.

Het herstel

Om deze bijzondere natuur, die sterk samenhangt met de cultuurhistorie van de regio, te herstellen worden nu maatregelen genomen. Op de Gulperberg worden door middel van een maai- en afvoerbeheer al langzaam voedingsstoffen verwijderd waardoor zeldzame plantensoorten weer een plaats krijgen. Op enkele delen zitten echter zoveel voedingsstoffen in de bodem dat maaien en afvoeren niet leidt tot kalkgraslandherstel. Op deze delen gaan we de voedselrijke toplaag, waar de meeste meststoffen in zijn blijven hangen, afschrapen. Dit gaat om zo’n 5-15 centimeter. Op de minder voedselrijke bodem die daaronder tevoorschijn komt kunnen veel kalkgraslandplanten niet vanzelf terechtkomen. Daarom brengen we maaisel van een bestaand kalkgrasland op deze bodem. Hier zitten zaden in van veel kalkgraslandplanten, die zo het herstelde grasland kunnen begroeien. 

Voor het kalkmoeras bij Cartils geldt dat er al veel herstelmaatregelen genomen zijn in het verleden. De afgelopen 10 jaar is het al van grasland waar koeien op graasden hersteld tot een vrij goed functionerend kalkmoeras waarin ook al enkele zeldzame soorten, zoals de gele zegge, terug zijn gekomen. De zaden van deze plant zaten gewoon ‘slapend’ in de bodem en zijn door de natte omstandigheden weer gaan kiemen. Het moeras is nu echter afgesloten voor publiek, waardoor deze bijzondere natuur nu enkel van een afstandje te bewonderen is. Het pad naast het kalkgrasland is echter zo nat geworden dat het in delen van het jaar niet of slecht begaanbaar is. Hier gaan we ook een laagje van de bodem afgraven om voedingsstoffen af te voeren. Daarna leggen we een vlonderpad over dit gedeelte aan, waar zich nu ook een stukje kalkmoeras kan gaan ontwikkelen. Via het vlonderpad kan dan ook de wandelaar zonder natte voeten genieten van het bijzondere moeras, zonder het te verstoren. 

Werk in uitvoering

Bij de uitvoering van de werkzaamheden wordt zorgvuldig gekeken naar aanwezige flora – en fauna. Ook wordt rekening gehouden met de weersomstandigheden. Eventuele wandelpaden zullen tijdelijk worden afgesloten. 

De werkzaamheden op de Gulperberg duren naar verwachting tot uiterlijk medio oktober 2024.

De plagwerkzaamheden in Cartils zijn erg weersafhankelijk en zullen naar verwachting uiterlijk eind oktober gereed zijn. De  aanleg van het vlonderpad zal op een later tijdstip plaatsvinden.