Zuid Nederland

SUPERB Kronenbergse Bossen

SUPERB

Veel bosgebieden op de droge zandgronden hebben te maken met vermesting en verzuring van de bodem, waardoor ze het moeilijk hebben. Als we deze bossen willen behouden voor de toekomst, moeten we nu ingrijpen. Daarom werkt de Gemeente Horst aan de Maas, samen met Bosgroep Zuid Nederland en Wageningen Environmental Research mee in een grootschalig Europees herstelproject, genaamd SUPERB. In dit project worden bossen hersteld en omgevormd om ze bestendiger te maken voor het veranderende klimaat. In 12 gebieden verdeeld over Europa liggen demonstratiegebieden, waarvan Zuid-Nederland er één is. De Kronenbergse Bossen in Limburg en de Maashorst in Noord-Brabant behoren beiden tot het demonstratiegebied Zuid-Nederland. In de Maashorst worden de reeds uitgevoerde bosrevitaliseringsmaatregelen gemonitord en in de Kronenbergse Bossen worden rijkstrooiselsoorten (voor uitleg hierover, zie kopje Aanplant van Rijkstrooiselsoorten) aangeplant en steenmeel uitgestrooid. De Kronenbergse Bossen zijn naar voren gekomen als demonstratiegebied, omdat het een bosgebied op stuifzanden is, gelegen tussen de hoogveengebieden van de Mariapeel en het beekdal van de Molenbeek. De bossen bestaan momenteel voornamelijk uit monoculturen van Corsicaanse Den en Grove den; ooit aangeplant voor de mijnbouw. Bovendien liggen deze bossen in een omgeving waar zowel intensief agrarisch gebruik als recreatief gebruik invloed hebben op de bosontwikkeling.

Dit Natuurportaal is ingericht om boseigenaren, andere omwonenden of geïnteresseerden te informeren over de plannen en werkzaamheden in de Kronenbergse Bossen.

Als een vereniging van, voor en door leden, vinden de Bosgroepen het  ook belangrijk om  de persoonlijke verhalen van die leden te delen en zo andere leden en geïnteresseerden weer te inspireren. Lees bijvoorbeeld dit interview met Tuut en Hay: Betrokken eigenaren bij revitalisering in de Kronenbergse Bossen. 

Maatregelen

In samenspraak met de Gemeente Horst aan de Maas is besloten om deze subsidiegelden te gebruiken voor het herstellen van de particuliere boseigendommen in de Kronenbergse Bossen. In totaal doen circa 30 boseigenaren mee, allemaal woonachtig in een straal van 25km rond Kronenberg. De maatregelen die worden getroffen in het gebied zijn:

  • De aanplant van 30 ha rijkstrooiselsoorten.
  • Het toepassen van 30 ha steenmeel.

Aanplant van rijkstrooiselsoorten

De aanplant van rijkstrooiselsoorten in het bos zorgt voor een breder soortenpalet. Wanneer één of enkele boomsoorten last hebben van bijvoorbeeld droogte, vallen enkele bomen uit en blijft het bosklimaat behouden door de overige boomsoorten. 

Een speciale vorm van menging is het aanplanten van rijkstrooiselsoorten als winterlinde, zoete kers, ruwe berk , haagbeuk, hazelaar en lijsterbes.  Dit heeft de voorkeur omdat deze bomen een positief effect op de bodem kunnen hebben. Bomen met rijkstrooisel hebben een hoog gehalte aan calcium, magnesium en kalium in hun blad, doordat ze dit opnemen uit rijkere en diepere bodemlagen. Deze mineralen spelen een belangrijke rol in het zuurbuffermechanisme in de bodem: ze gaan verzuring van de bodem tegen. Daarnaast is het blad van deze rijkstrooisel soorten makkelijk afbreekbaar door het bodemleven, waardoor inmenging in de bodem wordt gestimuleerd. Hierdoor neemt het organische stofgehalte in de bodem toe, waardoor ook het watervasthoudend vermogen van de bodem wordt verbeterd. Belangrijk in tijden van droogte!  

Voor een goede ontwikkeling van de rijkstrooiselsoorten, is een wat mineraalrijkere bodem nodig.  Daarom bekijken we per bosperceel of de bodem geschikt is voor aanplant van rijkstrooiselsoorten. We bepalen dus steeds welke boom- en struiksoorten het beste kunnen worden aangeplant, rekening houdend met bodem, standplaats en klimaatsopwarming.

Toepassen van steenmeel

Op de arme zandgronden ontbreekt vaak een gedeelte van de mineralen, doordat zij naar diepere bodemlagen zijn uitgespoeld. Deze mineralen zijn echter van groot belang voor een gezond bos. We kunnen deze mineralenverhouding in de bossen herstellen door het uitstrooien van steenmeel. Steenmeel is fijngemalen gesteente dat langzaam (in circa 15 jaar) afbreekt en hierbij de ontbrekende mineralen aan de bodem toevoegt. Om een goed beeld te krijgen van de noodzaak voor het aanvullen van mineralen zijn verspreid over de Kronenbergse bossen bodemonderzoeken uitgevoerd.

Samenwerken met de boseigenaar

De samenwerking tussen de Bosgroep Zuid Nederland, de gemeente Horst aan de Maas en de boseigenaar is in dit project een cruciaal onderdeel. Alle stappen in het proces, tot en met de uiteindelijke uitvoering worden zorgvuldig met u besproken waarbij uw wensen in acht worden genomen. De maatregelen worden komend uitvoeringsseizoen (oktober 2023-februari 2024) uitgevoerd in de bossen van de eigenaren die mee willen doen. Het SUPERB-programma gaat uit van een 100% financiering van de kosten. Er zijn geen kosten voor de eigenaar. Na afronding van het project (31 december 2024) zal in opdracht van de gemeente Horst aan de Maas de bosverjonging worden opgevolgd.

Dit voorjaar wordt samen met u bepaald waar welke maatregel gaat landen in het gebied. Hiervoor kunt u een afspraak maken een medewerker van de Bosgroep op de genoemde 'Inschrijven voor een activiteit' bovenaan deze pagina. Er wordt dan een veldbezoek met u ingepland waarin u uw wensen kenbaar kunt maken. Hierna zal de medewerker uw wensen samen met een bureaustudie omvormen tot een voorstel, dat vervolgens opnieuw met u besproken wordt. Op deze manier proberen we uw wensen te laten samen vloeien met de behoeften vanuit het bos.

Veelgestelde vragen

SUPERB is de afkorting voor Systemic solutions for upscaling of urgent ecosystem restoration for forest-related biodiversity and ecosystem services. Vertaald naar het Nederlands gaat het om systeemgerichte maatregelen voor het opschalen van urgent herstel van biodiversiteit en ecosysteemdiensten in bossen.
Het doel van SUPERB is grootschalig bosherstel in Europa. De Kronenbergse bossen zijn onderdeel van de demosite Zuid-Nederland. In deze demosite wordt enerzijds gewerkt aan de revitalisering van het boslandschap in Horst aan de Maas, en anderzijds aan de monitoring van de effecten van revitaliseringsmaatregelen gericht op herstel van de bosbodem en bos op landbouwgronden.
Het SUPERB-programma gaat uit van een 100% financiering van de kosten. Er zijn geen kosten voor de eigenaar.
Er wordt 30 ha aangeplant met rijkstrooiselsoorten. Daarnaast wordt 30 ha steenmeel uitgestrooid over het gebied. De combinatie van beide maatregelen zorgen samen voor de revitalisering van het bos. Dit betekent echter niet dat beide maatregelen altijd bij één eigenaar landen. Er wordt op gebiedsniveau naar deze spreiding gekeken.
Steenmeel is gemalen veldspaat (steenvormig mineraal) van bijvoorbeeld de steensoort basalt of lava en is daarmee een natuurproduct.
Het steenmeel dat de Bosgroepen gebruiken, heeft een grovere structuur, vergelijkbaar met metselzand.
In Nederland hebben we veelal te maken met arme, verzuurde bodems. Dat heeft grote gevolgen voor de flora en fauna. Om onze bossen en natuurgebieden te behouden en te koesteren voor de toekomst, is het essentieel dat er bodemherstel plaatsvindt. Het toevoegen van mineralen is dan een waardevolle maatregel. Het creëren van een goede balans in de bodem is namelijk de basis van het herstelproces. De Bosgroepen hebben inmiddels zeer positieve ervaringen met het toevoegen van steenmeel bij bodemherstel, vandaar dat we dit binnen allerlei projecten en beheerwerkzaamheden toepassen.
Steenmeel verspreiden kan op verschillende manieren; strooien, blazen en uitvliegen. Het strooien wordt gedaan middels een centrifugaalstrooier, het blazen met een unimog met blaasinstallatie en het uitvliegen via een helikopter. In de meeste gevallen wordt vanwege de efficiëntie, de laagste milieudruk en de garantie op een gelijkmatige verspreiding van het steenmeel over het gebied gekozen voor het verspreiden via een helikopter. Ook in de Kronenbergse Bossen is voor die optie gekozen.
We gebruiken steenmeel nu al meerdere jaren bij het herstel van bos- en natuurgebieden. De oudste steenmeelexperimenten zijn inmiddels zo’n vijf jaar oud. De eerste monitoringsresultaten geven een positief beeld; een geleidelijke aanvulling van de bufferende stoffen. En héél belangrijk: we zien géén negatieve effecten op flora en fauna. Monitoring op de lange termijn zal nog meer inzichten geven.
Nee, de helikopter kan enkel onder bepaalde weersomstandigheden vliegen. Wanneer er een hogere windkracht staat dan 5 Beaufort, dan vliegt de helikopter niet. Daarnaast is het ook van belang dat het steenmeel zoveel mogelijk op de bodem terecht komt en niet in de bomen achterblijft. Daarom worden werkzaamheden in de winterperiode (november t/m januari) uitgevoerd.
In een verzuurde bodem zijn de bufferende stoffen zoals calcium en magnesium grotendeels verdwenen. Dat zien we bij veel van de arme zandgronden die we bijvoorbeeld in Brabant en op de Veluwe veel hebben. Gevolg is uitgeloogde, verschraalde graslanden, heidegebieden en bossen. De problemen zijn ontstaan omdat er teveel stikstof uit de lucht in de bodem terecht komt. Dat noemen we ook wel stikstofdepositie. Veel plantensoorten hebben last van de stikstofdepositie en verdwijnen. Vegetaties worden daardoor steeds eentoniger. We zien een afname van de voortplantingsgelegenheid en de kwantiteit en kwaliteit van voedselplanten, wat vervolgens ook weer automatisch gevolgen heeft voor de beschikbaarheid van prooidier- en gastheersoorten.
De mineralen in het steenmeel helpen de nutriëntenbalans in de bodem te herstellen en de bodemvitaliteit weer op peil te brengen. Daardoor kan de bodem zijn werk weer doen en wordt vocht ook beter vastgehouden.
De kracht van steenmeel zit vooral in de trage werking. De bufferende stoffen komen namelijk heel geleidelijk vrij na verwering. Hierdoor heeft de bodem een lange, continue aanvulling, in plaats van een korte, tijdelijke boost, zoals bij kalk het geval is.
Steenmeel heeft een trage werking en kan tot wel 30 jaar zijn nuttige werk in de bodem doen.
Gezien de achteruitgang van de natuur door verdroging en verzuring en het feit dat natuur daardoor zo kwetsbaar is, zien we de toevoeging van steenmeel als zeer waardevol. We hebben te maken met de gevolgen van jarenlange stikstofdepositie die de natuur zelf niet meer zomaar opgelost krijgt. Door de natuur op deze manier nu een handje te helpen, is het mogelijk om het benodigde herstel in gang te zetten en de flora en fauna te koesteren voor de toekomst. Robuuste natuur met biodiversiteit kan namelijk pas ontstaan als de natuurlijke systemen en processen op orde zijn en goed functioneren. Zo’n gebied in balans is ook weerbaarder tegen klimaatsveranderingen. Het verspreiden van steenmeel vormt samen met hydrologische maatregelen en aanplant van rijkstrooiselsoorten een integrale aanpak voor het gewenste systeemherstel.
De hoeveelheid hangt af van het gebied en project en kan wat variëren, maar doorgaans verspreiden we 10.000 kg steenmeel per hectare. Na verspreiding ligt er als het ware een klein waasje op de bodem, dat al gauw verdwenen is. Het waardevolle proces gaat dan onzichtbaar verder in de bodem.
Die kans is zeer gering want;

Het gaat om een eenmalige verspreiding van steenmeel;
Rondom het werk liggen ruime veilige zones waarin geen werkzaamheden plaatsvinden. Deze zones zijn actief afgezet voor publiek en hierbinnen is geen bebouwing aanwezig.
Het verspreiden gebeurt in structuurrijke vegetatie. Het materiaal daalt snel (hoog soortelijk gewicht) en slaat snel neer;
We verspreiden geen steenmeel boven windkracht 4 (dus alleen bij windarme situaties);
We hebben bewust voor deze uitvoeringsperiode (doorgaans najaar/winter) gekozen vanwege het relatief vochtige weer.
De boomsoorten die bij dit project worden gebruikt zijn winterlinde, zoete kers, ruwe berk , haagbeuk, hazelaar en lijsterbes.
Wat fijn dat u mee wilt doen in het project! U kunt een afspraak maken bovenaan deze pagina, dan neemt een medewerker van Bosgroep Zuid Nederland contact met u op. Deze zal een afspraak met u maken om samen uw bos te gaan bekijken en een plan te maken waar de maatregelen kunnen landen in uw bos.
Superb logobalk.jpg

Inschrijven voor een activiteit

Er zijn momenteel geen inloopdagen beschikbaar.

Locatie